Cumhuriyet`in kurucusu Mustafa Kemal Atatürk 1 Kasım 1937 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi`nde yasama yılını açış konuşmasında Doğu Anadolu`da büyük bir üniversite kurmanın gereğini ifade ederek, bu husustaki çalışmaları başlatma talimatı vermiştir. Atatürk`ün ölümünün ardından bu çalışmalara 12 yıl ara verildikten sonra konu,1950 yılında tekrar gündeme getirildi.

1951 yılında oluşturulan bir komisyon Doğu Üniversitesi`nin Erzurum`da kurulmasını önerdi. 1954 yılında çıkarılan 6373 Sayılı Kanunla bu üniversitenin adının Atatürk Üniversitesi olması kararlaştırıldı. Aynı yıl Amerika Birleşik Devletleri A.I.D. (USAID) teşkilatı aracılığı sonucu Atatürk üniversitesi Nebraska Üniversitesi ile eşleştirilmiştir ve işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Nebraska Üniversitesi Türkiye delegasyonu tarafından 1 Kasım 1954 de Atatürk Üniversitenin gelişmesi hakkında rapor hazırlamıştır. Delegasyon ilk olarak Ziraat, Fen Edebiyat, Mühendislik ve Mimarlık bölümlerinin açılmasında ve gerek duyuldukca ilave bölümlerin açılmasında hem fikir olmuştur.

İki üniversite arasındaki ilişki fakülteler arasında karşılıklı yararlı fikirlerin alınıp verilmesi fikrini taşımaktadır. Nebraska ve Türkiyenin doğusu bir çok ortak yanlara sahiptir. Her iki bölge de farklı tahıl ve hayvancılık gibi ziraat ekonomisine bağımlıdır. Nebraska, Türkiyenin doğusu gibi gıda yöntem endüstrileri ve sulamalı ziraate bağlı potansiyel problemlere hitabetmeye yönelmiştir. Türkiye`de ki araştırmacılar Türkiyenin doğu bölgesinin ziraat ekonomisinin geliştirilmesi problemini aşabilme ile karşı karşıya kalmışlardır. Buna benzer olarak, Nebraska araştırmacıları da ziraata bağlı ekonominin uygulanabilirliğini sürdürmek ile karşı karşıyaydı.Atatürk üniversitesinin genç öğretim üyeleri Birleşik Devletlerde farklı araştırmalar yapma olanağını sunan kardeş üniversitenin teknik ve akademik tecrübelerinden yararlanmıştır. Üniversitenin kuruluş tarihi olan 1957 den itibaren 14 yıl boyunca maddi olarak USAID tarafından karşılanan 50 adet uzun-dönem görev kadrosu Nebraska personeli tarafından doldurulmuştur.

Üniversitenin vizyonu; “verdiği eğitimin, ürettiği bilgi ve teknolojinin, sunduğu hizmetlerin dünyada öncelikli olarak talep edildiği bir üniversite olmaktır”.

Üniversite; bölgesel ve ulusal düzeyde sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunabilen, analiz ve sentez yapabilen, öğrendiğini uygulayabilen, sonuçlarını değerlendirebilen; iletişim, takım çalışması ve liderlik becerilerine sahip mezunları ve sorun çözebilen, uluslar arası düzeyde bilgi ve teknoloji üreten, öğretme ve öğrenme coşkusuna sahip çalışanları ile ürettiği bilgi ve hizmeti toplumun yararına sunmayı öz görev olarak benimsemiştir. Tüm çalışmalar üniversiteyi en yüksek seviyeye çıkarma amacı taşımaktadır.